Antalya’nın Finike ilçesi, köklü tarihi ve stratejik konumuyla binlerce yıldır birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Fenikelilerden Likyalılara, Bizans’tan Osmanlı’ya uzanan bu tarihi miras, ilçenin kültürel zenginliğini günümüze taşımaktadır. Finike sadece tarihiyle değil, Cumhuriyet döneminde Atatürk’ün yakın korumalığını yapan Hasan Çavuş gibi kahramanlarıyla da öne çıkmaktadır. Finikeli Hasan Çavuş’un adı, Atatürk’ün yanında üstlendiği onurlu görevle hafızalarda yaşamaktadır.
FİNİKE’NİN İLK TARİHİ
İlk Finike, Fenikeliler tarafından M. Ö. 5.Yüzyılda Phanikos adı ile, Aykırıçay Suyu'nun denize döküldüğü yerde kurulmuştur. Uzun yıllar Likya'nın başkenti olan Limyra'nın tarım ürünleri ihraç ettiği bir liman görevi yapmıştır. Bu özelliğiyle Fenikelilerin en önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur. Finike adının, Fenikelilerden dolayı verildiği de rivayetler arasındadır. Antik dönemde önemli bir liman kenti olan Finike'nin (Phoinikos) ilk kurulduğu yer, "İskele Mahallesi'dir. Bu mahallenin içinden geçen, kanal ve debisi yüksek, ancak hızı düşük bir dere olan Acıçay’ın liman işlevi gördüğü, yük indirme ve bindirme işleminin yapıldığı yer olması nedeniyle de adi geçen yere iskele Mahallesi denildiği bilinmektedir.
LİKYA’NIN DOĞUSU FİNİKE
İsmi nedeniyle bazılarınca Fenikeliler ‘in kurmuş olabileceği bir kent şeklinde düşünülsede PHOINIKOS Grekçe "kızıl renkli at" veya "kızıl renkli davar sürüsü" anlamına gelir. Yörede Hayvancılığın daha çok benimsenmesiyle yerleşimin bir Grek kuruluşu olduğunu işaret etmektedir. Kalıntıların ve buluntuların bu bilgileri doğrular şeklinde. Finike içindeki kalıntılardan söz edecek olursak, karsımıza ilk çıkan Helenistik döneme tarihlenecek, alt kısmı Roma Çağı, üstü Bizans dönemine ait sur kalıntıları bulunuyor. Atatürk Parkı karşısındaki kule bu iki dönemi yansıtır. Aynı döneme denk düsen Devlet Hastanesi karşısındaki falezin kuzey kenarında birkaç kaya mezarı ile eski hapishane yakınındaki kaya mezarı Finike merkezde görülebilen kalıntıların basilcileridir. Genç Bizans döneminde Finike'de fazla geniş olmayan bir yerleşimin varlığı biliniyor. Cumhuriyet Parkı’nda sergilenen bazı kalıntılar ve Ziraat Bankası karsısında depo olarak kullanılan büyük yapı Genç Bizans Dönemi kalıntılarını oluşturur. Finike ilçesi konum itibariyle günümüzde "Teke Yarımadası" eski çağda ise Likya olarak adlandırılan bölgede bulunmaktadır. Likya doğuda Pamfilya, batıda Karya, kuzeyde ise Psidya ile çevrilidir.
FİNİKE’DE TEKE YARIMADASI TARİHİ
Teke Yarımadası'nın M.Ö. 3. bin yıldan beri iskân edildiği biliniyor. Fakat "bu bölgede yapılan arkeolojik araştırmalar 2. Bin yıldan eskiye giden bir iskanı henüz tespit etmemiştir." Dilbilim yönünden yapılan araştırmalarla yörede kullanılan yer adlarının, Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde görülen ve M.Ö. 3 bin yılla tarihlenen yer adlarıyla benzeşmesi Likya'da da M.Ö. 3 bin yıllarında yerleşmeler olduğu sonucunu vermektedir. Görüldüğü gibi, arkeolojik belgeler ve dilbilim verileri, Likya'da M.Ö. 3 bin yıllarında bir yerleşim olduğunu kanıtlayacak niteliktedir. Fakat elde edilen bulgular bu yerleşimlerin kimler tarafından meydana getirildiği sorusunun tam olarak açıklayamıyor.
LİKYA TARİHİ
Likya bölgesi için tarihçiler tarafından birçok tez ortaya atıldı. Heredotos'a göre Likyalılar Girit'ten göç etmiş bir topluluktur. Oktay Akşit'e göre ise "Eski Şark ve Mısır kaynaklarının da gösterdiği gibi, Lukka'lar yani Likya'lılar en az M.Ö. 2. bin yıl ortasından beri Likya'da oturan bir kavimdir." Elmalı'ya 11 km olan Semahöyük köyünde yapılan kazılar erken bronz çağı yerleşimini ortaya çıkarmıştır. Finike ilçe sınırlarında ve yakın çevrede birçok tarihi kalıntı bulunmasına rağmen bunların tarihi Semahöyük kadar eskiye gitmemektedir. Bu kalıntılarda yapılan arkeolojik araştırmalarda elde edilen bulguların en eskileri Likya uygarlığından kalanlardır. Likyalıların komşu devletlerle ittifak kurmaları deniz aşırı savaşlara katılmaları, onların bir devlet yapısına ve güçlü bir deniz filosuna sahip olduklarını kanıtlayacak delillerdir. Kolonizasyon devrinde ise Likya'nın doğusunda sadece bir şehirde yerleşme görülmesi Likyalıların kuvvetli durumlarını M.Ö. 1. yüzyılda da sürdürdüğünü gösteriyor.
LİKYA’NIN BİZANS HAKİMİYETİ ALTIN GİRMESİ
"Kolonizasyon devri ile Likya'nın Persler tarafından M.Ö. 6. asrın yarısındaki istilası arasında Likyalıların hürriyetlerine sahip, bağımsız oldukları anlaşılıyor. Bu sırada kuvvetli bir devlet olan Lidya'nın, Likyalıları da itaatleri altına alamayışları bunu göstermekterir." Doğu Akdeniz ticaretinin gelişmesi önce Persleri, daha sonra Büyük İskender'i Likya'ya çekmiş ve İskender M.Ö. 330 yılında bütün Likya'yı denetimi altına aldı. Likyalılar bu istilaya karşı koymamışlar ve teslim oldu. Bunun nedeni, Pers baskısının İskender ile tamamen ortadan kalkacağını umut etmeleridir. Fakat aksine İskender'in Likya'ya gelmesinden sonra Likyalılar tam bağımsızlıklarını bir daha kazanamamışlardır. "Büyük İskender'in ölümünden sonra denetimin zayıflaması, zaman zaman Suriye, Mısır ve Rodos'un Likya'da hegomonya kurmalarına yol açmış , bu kargaşalık, Likya Birliği'nin Limyra Beyi Perikles tarafından M.Ö. 2. asrın başlarına doğru kurulmasıyla yerini tekrar istikrara bırakmıştır. Daha sonraki yıllarda sahillerin tekrar korsan yatağı haline gelmesi üzerine "M.Ö. 67'de Pompeyüs büyük emir selahiyeti ile buralara gelip korsanlığı sona erdirmiş, M.S. 43'de de İmparator Cladius tarafından Likya ile Pamfilya birleştirilerek yeni eyaletin ismi Likya-Pamfilya "yapılmıştır. Erken Hristiyanlığın başlamasıyla Myra (Demre) bölgede yayılan Hristiyanlığın merkezi haline gelmiştir. Helenler ve Romalılar döneminde her türlü değerlerini kaybeden Likyalılar Bizans hakimiyeti altına girdiler.
BİZANS DÖNEMİNDE LİKYA
Bizans döneminde kısa dönemli Arap saldırı ve işgallerini yaşayan bölge, Bizans hakimiyetinden sonra 1207-1308 yılları arasında Anadolu Selçuklu hakimiyetinde girdi. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yöreye Teke Boyu yerleştirilmiştir. Daha sonra Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılması üzerine 1308-1361 yıllarında Teke Oğulları Beyliği'nin hakimiyetinde kalan yörede, Teke Oğulları Beyliği'nin Osmanlılar tarafından ortadan kaldırılmasıyla 1426 yılında Osmanlı idaresi başladı. Osmanlı idaresinde Elmalı kazasına bağlı bir nahiye merkezi iken 1914 yılında kaza olan Finike I. Dünya Savaşı sonrasında 1919-1921 yılları arasında İtalyanların kısa süren işgaline uğradı.
SELÇUKLU VE OSMANLI DÖNEMİ:
Bizans'in zayıflamaya başlaması ile, bölgede Arap saldırıları görülmeye başlamıştır. Hatta zaman zaman bazı bölgeler, Araplar tarafından işgal edilmiştir. 1071 Malazgirt Zaferi, bölgedeki Türk hakimiyetinin de müjdecisi olmuş, kısa zamanda tüm Anadolu ile birlikte, Finike ve yöresi de Selçuklular ‘ın denetimi altına girmiştir. Anadolu Selçuklu hakimiyeti, 1207-1308 yılları arasında sürmüş ve bu dönemde bölgeye Orta Asya'dan gelen Teke Boyu yerleştirilmiştir. Anadolu Selçuklular‘ın yıkılmasından sonraki 1308-1361 yılları arasında bölgemiz, Tekeoğulları Beyliği'nin hakimiyetinde kalmıştır. Osmanlılar tarafından 1426'-da ortadan kaldırılan Tekeoğulları Beyliği’nden sonra, yörede Osmanlı idaresi başlamıştır. Osmanlı idaresinde Elmalı kazasına bağlı bir nahiye merkezi iken 1914 yılında kaza olan Finike 1919-1921 yılları arasında İtalyanların kısa süren işgaline uğramıştır.
ATATÜRK DÖNEMİNDE FİNİKE
Yapılan araştırmalarda ilk bakışta Atatürk ile Finike’nin yakın bir ilişkisinin olmadığı görülse de daha detaya indiğimiz zaman bizzat Atatürk ile ilişkisi olan Hasan Çavuşlar ve şoför Kemal’ler olduğunu görülür. Finike’nin Yazır köyünden Hasan Çavuş, Atatürk'ün yakın korumalığını yapmış. Hasan Çavuş, Ankara Muhafız Alayı 3.Bölükte başarılı hizmetlerde bulunmuş, bunun üzerine Binbaşı İsmail Hakki Teker kendisini Atatürk'ün köşküne tayin ederek ödüllendirildi. Hasan Çavuş bu şerefli görevi 12 er ile birlikte sürdürmüştür. Atatürk'le ilgili çok yerde yazılıp çizilen bir olay vardır. Ulu önder Atatürk'ün güreştirdiği ve "Paşam, sizi yedi düvel yenemedi, ben nasıl yenerim?" diyen Mehmetçik anekdotunun gerçek kahramanının Finikeli Hasan Çavuş olduğundan birçok Finikelinin haberi yoktur. Hasan Çavuş 29 Ekim 1998 günü cumhuriyetin 75.yılında hayata gözlerini yummuştur.
Haber Merkezi
